Στη Δωδώνη το μεγαλύτερο έργο αποκατάστασης αρχαίου θεάτρου στην Ελλάδα

Στις 21 Ιουνίου, η Φιλαρμονική Ορχήστρα Νέων της Βοστόνης θα γιορτάσει στο αρχαίο θέατρο της Δωδώνης την Παγκόσμια Ημέρα Μουσικής. Στον ιερό τόπο των Ηπειρωτών κι όλων των Ελλήνων, εκεί που οι ιερείς ξάπλωναν στο έδαφος του μαντείου για ν’ ακούσουν τα μηνύματα που έστελνε ο Δίας με τη φωνή της Φύσης, η Dodona, όπως αποκαλούν το αρχαίο θέατρο οι ξένοι τουρίστες, θα γιορτάζει μαζί με τις εξαίσιες μουσικές της Φιλαρμονικής την ολοκλήρωση των εργασιών αποκατάστασης στο κάτω κοίλο.

Εξήντα δύο χρόνια από το ανέβασμα της πρώτης παράστασης, 22 χρόνια μετά την έναρξη των έργων στο μεγαλύτερο σε χωρητικότητα σωζόμενο θέατρο της αρχαιότητας (18.000 θέσεων) και 12 χρόνια από το ξεκίνημα των εργασιών στην κάτω ζώνη του θεάτρου με τις συνολικά εννέα κερκίδες 2000 θέσεων, αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες, πολιτικοί μηχανικοί, συντηρητές και εργατοτεχνίτες «κέρδισαν το στοίχημα» με τη θρυμματοποίηση, την υγρασία και τις κακές καιρικές συνθήκες κι έφεραν σε πέρας το μεγαλύτερο «έργο αποκατάστασης και ανάδειξης αρχαίου θεάτρου» στην Ελλάδα, ανανεώνοντας για τους επόμενους αιώνες το «συμβόλαιο ζωής» του στην κοιλάδα του Τόμαρου.

Σύμφωνα με στοιχεία που διέθεσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων Χαρά Καππά, «περισσότερα από 1000 εδώλια (καθίσματα), βάρους έως 500 κιλών, από υπόλευκο και φαιό ασβεστόλιθο, αποξηλώθηκαν από τη θέση τους στις κερκίδες 1- 9, ανυψώθηκαν, μετακινήθηκαν και οδηγήθηκαν στο παρακείμενο εργοτάξιο, μέσω ειδικής γερανογέφυρας, που έχει στηθεί στο χώρο. Ένα ένα (σε μια διαδικασία που διαρκεί 28 ημέρες για το κάθε εδώλιο, περίπου έναΝ χρόνο η κάθε κερκίδα) καθαρίστηκαν, έγινε συμπλήρωση υλικού των φθαρμένων σημείων, συγκολλήθηκαν και επανατοποθετήθηκαν στη θέση τους, αφού είχε προηγηθεί ανασκαφή μέχρι το βραχώδες υπόβαθρο καθώς και διαμόρφωση του σημείου».

«Με αυτόν τον τρόπο και βάσει φωτογραφικής τεκμηρίωσης και μελέτης», όπως σημείωσε η αρχαιολόγος Ελένη Μωυσιάδη, που ξενάγησε την περασμένη εβδομάδα στον αρχαιολογικό χώρο  Έλληνες και ξένους δημοσιογράφους, «διορθώθηκαν και τα λάθη στην αρχική τοποθέτηση που είχαν γίνει τη δεκαετία του ‘60, όταν πλάκες του διαζώματος και εδώλια από την πάνω ζώνη τοποθετήθηκαν χαμηλότερα σε άλλες θέσεις». 

Το έργο της αποκατάστασης της α’ φάσης, ενταγμένο στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ήπειρος 2014-2020», με προϋπολογισμό 5 εκατ. Ευρώ, αντιμετώπισε με καινοτόμα μεθοδολογία το σημαντικότερο πρόβλημα του θεάτρου της Δωδώνης, που αφορούσε το αρχαίο δομικό υλικό. Όπου χρειάστηκε, τοποθετήθηκαν επίσης νέα εδώλια και ειδικό κονίαμα, με το ίδιο όμως δομικό υλικό της αρχαιότητας, το οποίο προέρχεται από σημερινά λατομεία της Κληματιάς Ζίτσας που λειτουργούν πάνω στην ίδια φλέβα ασβεστόλιθου, στην οποία λειτουργούσαν τα λατομεία του 3ου αιώνα.

Όπως τόνισε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η αν. προϊσταμένη της ΕΦΑ Ιωαννίνων Βαρβάρα Παπαδοπούλου, «η αναστήλωση του εμβληματικού θεάτρου της Δωδώνης, που θεωρείται η κορωνίδα των υλοποιούμενων εργασιών του αρχαιολογικού χώρου συνιστά μία καινοτόμο διαδικασία, απόσταγμα πολύχρονων και εξειδικευμένων μελετών». Οι επεμβάσεις γίνονται με τις πλέον σύγχρονες μεθόδους και γι’ αυτό, ειδικοί επισημαίνουν ότι το έργο στο θέατρο της Δωδώνης μπορεί να αποτελέσει πιλότο για την αποκατάσταση άλλων αρχαίων θεάτρων στην Ήπειρο κι αλλού.

Στο τέλος Ιουνίου, πάντως, ο μηχανισμός της γερανογέφυρας πρόκειται να μετακινηθεί στο μεσαίο διάζωμα, απ’ όπου θα ξεκινήσει η β΄ φάση αποκατάστασης στην δεύτερη ζώνη. Ήδη, όπως ανέφερε η κ. Καππά, έχουν εγκριθεί οι μελέτες από το ΚΑΣ και ξεκίνησε η μετακίνηση εδωλίων από τις μεσαίες κερκίδες.

Όπως έγινε γνωστό από το ΥΠΠΟ, στην εκδήλωση για την ολοκλήρωση της αποκατάστασης της κατώτερης ζώνης του κοίλου και την απόδοσή της στο κοινό, την ερχόμενη Τρίτη, θα παραστεί η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.

Πέντε αρχαία θέατρα μία Ήπειρος, i-thea, αποκατάσταση  και τουριστική ανάπτυξη

Το αρχαίο θέατρο της Δωδώνης, που έχτισε (τον 3ο αι) ο βασιλιάς της Ηπείρου Πύρρος και το ξακουστό μαντείο της είναι ένα από τα πέντε «Θέατρα της Ηπείρου» της Πολιτιστικής Διαδρομής που συντονίζει η Αναπτυξιακή «Ήπειρος ΑΕ» κι απευθύνεται στον πολιτιστικό τουρισμό.

Η παρουσίαση της Πολιτιστικής Διαδρομής σε fam trip (ταξίδι εξοικείωσης) Ελλήνων και ξένων δημοσιογράφων, υλοποιήθηκε από την Αναπτυξιακή Ήπειρος Α.Ε, στο πλαίσιο του έργου «Integrated Approaches for Cultural Heritage Promotion: Ancient Theatres & Sites Route as Branded Destination» («Ολοκληρωμένες Προσεγγίσεις για την Προώθηση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς: Η Διαδρομή των Αρχαίων Θεάτρων και Χώρων ως Επώνυμος Προορισμός») με ακρωνύμιο i-Thea (INTERREG Ελλάδα-Αλβανία 2014-2020).

Οι ξεναγήσεις αποτέλεσαν εκτός των άλλων και μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για την αποτύπωση των έργων αποκατάστασης – συντήρησης και διαμόρφωσης που έχουν πραγματοποιηθεί από το ΥΠΠΟ τα τελευταία χρόνια με εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους στα αρχαία θέατρα Δωδώνης, Γιτάνων, Αμβρακίας, Κασσώπης, Νικόπολης και των αρχαιολογικών τους χώρων. Με εξαίρεση αυτό της Νικόπολης (κατασκευάστηκε τον 1ο αι π.Χ), τα αρχαία θέατρα χτίστηκαν στην εποχή της ακμής του κοινού των Ηπειρωτών (3ος αι.), τρία απ’ αυτά από τον βασιλιά Πύρρο. Έχουν ιστορία 2500 χρόνων και είναι συνδεδεμένα στην πολιτιστική διαδρομή, συνολικού μήκους 344 χιλιομέτρων, που διατρέχει και τις 4 Περιφερειακές Ενότητες της Ηπείρου(Ιωαννίνων, Θεσπρωτίας, Άρτας, Πρεβέζης) φιλοδοξώντας να αποτελέσει τον κινητήριο μοχλό τουριστικής και περιφερειακής ανάπτυξης.

Αρχαίο θέατρο Γιτάνων, Θεσπρωτία

Στο αρχαίο θέατρο των Γιτάνων (χτίστηκε στα μέσα 3ου αι., 4000 θέσεων) οι εργασίες αποκατάστασης και ανάπλασης στις κάτω κερκίδες έχουν ολοκληρωθεί σε δύο φάσεις, αλλά συνεχίζονται στις υπόλοιπες καθώς και στον χώρο της αρχαίας πόλης των Γιτάνων στο λόφο πάνω από το θέατρο. «Μεγάλος αριθμός εδωλίων», όπως ανέφερε η αρχαιολόγος της ΕΦΑ Θεσπρωτίας Βασιλική Λάμπρου, «έχει συγκεντρωθεί σε χώρο απόθεσης για να χρησιμοποιηθούν σε νέα φάση αποκατάστασης». Πολλά από τα εδώλια του θεάτρου φέρουν στα πλευρά τους χαραγμένες επιγραφές, με ονόματα ανθρώπων. Η οδική πρόσβαση στο θέατρο και τον αρχαιολογικό χώρο απαιτεί βελτιώσεις, ωστόσο το θέατρο των Γιτάνων μπορεί και φιλοξενεί σήμερα παραστάσεις και εκδηλώσεις.

Το σημαντικότερο από τα έργα προστασίας που έχουν γίνει μπροστά στο αρχαίο θέατρο και σε απόσταση μερικών δεκάδων μέτρων από την ορχήστρα είναι η κατασκευή «πράσινου αναχώματος», που αποτρέπει τον κίνδυνο πλημμύρας του θεάτρου από τα νερά του ποταμού Καλαμά. Το θέατρο εκτιμάται ότι ήταν το πρώτο οικοδόμημα των Γιτάνων που προσέγγιζαν οι επισκέπτες, όταν έφταναν με τα πλοιάριά τους στην πόλη καθώς ο Καλαμάς στην αρχαιότητα ήταν πλωτός.

Αρχαία Θέατρα Αμβρακίας, Άρτα

Μέσα στην πόλη της Άρτας βρίσκεται ο τρίτος σταθμός της Πολιτιστικής Διαδρομής. Ο Πύρρος, λένε οι ιστορικοί, έχτισε (3ο αι. πΧ) στην Αμβρακία δύο θέατρα: ένα μεγάλο που είναι όλο σχεδόν θαμμένο κάτω από κτίρια της σύγχρονης Άρτας (το 1981 εντοπίστηκε τμήμα της ορχήστρας, του κοίλου και της σκηνής) και ένα μικρό θεατράκι (150 θέσεων), στο οποίο είναι σε εξέλιξη σήμερα ανασκαφικές εργασίες και εργασίες ανάδειξης. Το μικρό θεατράκι της Άρτας ανακαλύφθηκε το 1976 και είναι το δεύτερο θέατρο, μετά από αυτό της Λάρισας, μέσα σε πόλη, ενώ θεωρείται το μικρότερο από τα αρχαία θέατρα που έχουν εντοπιστεί μέχρι σήμερα στον ελλαδικό χώρο. Από αρχαιολόγους, ωστόσο, διατυπώνεται η άποψη ότι πρόκειται για βουλευτήριο, όπου γίνονταν συνελεύσεις ή συζητήσεις για διοικητικά και θρησκευτικά θέματα και ίσως να φιλοξενούσε και κάποιες παραστάσεις. Οι ανασκαφές έχουν δείξει, πάντως, ότι δεν κατασκευάστηκε σε φυσικό ύψωμα όπως τα άλλα θέατρα, αλλά πάνω στα θεμέλια και ψηφιδωτά δάπεδα λουτρού καθώς και σε θεμέλια σπιτιών της κλασικής και αρχαϊκής πόλης.

Αρχαίο Θέατρο Κασσώπης, Πρέβεζα

Το μεγάλο αρχαίο θέατρο Κασσώπης (3ος  αι, 5000-6000 θεατές) είναι το λιγότερο γνωστό από τα αρχαία θέατρα της Ηπείρου. Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 550μ., κάτω από τη βορειοδυτική ακρόπολη της αρχαίας Κασσώπης σε κρυμμένη, στρατηγική θέση του Ζαλόγγου. Η εντυπωσιακή ακόμη και σήμερα αρχαία πόλη με την εκπληκτική θέα στη χερσόνησο της Πρέβεζας, το Ιόνιο και τον Αμβρακικό, χτισμένη με το Ιπποδάμειο σύστημα, διέθετε πρυτανείο, καταγώγιο, τείχη, βωμούς θεών αλλά και δεύτερο μικρότερο θέατρο γνωστό ως Ωδείο. Ήταν σκαλισμένο πάνω σε φυσικό βράχο, που χρησιμοποιούνταν για μουσικές και άλλες εκδηλώσεις κι είναι ορατό στους σημερινούς επισκέπτες. 

Τα έργα της α’ φάσης για την αποκατάσταση και ανάδειξη στο κάτω κοίλο του μεγάλου θεάτρου έχουν ολοκληρωθεί, αν και τα νερά πρόσφατων βροχοπτώσεων… διάβρωσαν την διάταξη  κεντρικών εδωλίων. Οι δράσεις αφορούσαν εργασίες, αναστήλωσης και προστασίας του μνημείου καθώς και εργασίες υποδομών και διαμόρφωσης του περιβάλλοντα χώρου. Πρόσφατα,  στην πλαγιά του βουνού, πάνω από το θέατρο, πραγματοποιήθηκαν εργασίες βραχοπροστασίας.

Αρχαίο Θέατρο Νικόπολης, Πρέβεζα

Το φετινό καλοκαίρι αναμένεται να είναι το τελευταίο με σκαλωσιές και όγκους οικοδομικών υλικών για το αρχαίο θέατρο της Νικόπολης. Όπως έκανε γνωστό στους δημοσιογράφους που συμμετείχαν στο fam trip για τα πέντε θέατρα της Ηπείρου, ο αρχαιολόγος της ΕΦΑ Πρέβεζας Βαγγέλης Παυλίδης, το «αρχαίο θέατρο της Νικόπολης θα είναι επισκέψιμο στο τέλος του έτους». Έτσι, η μεγαλύτερη σωζόμενη αρχαία πόλη της Ελλάδας, που ιδρύθηκε από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Οκταβιανό Αύγουστο το 31 πΧ προς τιμήν της νίκης του κατά Αντωνίου και της Κλεοπάτρας στη ναυμαχία του Ακτίου, μπορεί να επιδεικνύει και πάλι μεταξύ των επιβλητικών της μνημείων, το εντυπωσιακό της θέατρο.

Οι πρώτες επεμβάσεις για τη διάσωση του θεάτρου έγιναν το 1960. Την τελευταία δεκαετία, οι εργασίες προστασίας, συντήρησης, αποκατάστασης και ανάδειξής του επιταχύνθηκαν. Μέχρι την ολοκλήρωση της α’ φάσης του έργου, το 2015, είχαν γίνει διερευνητικές τομές που αποκάλυψαν όλη την έκτασή του και απομακρύνθηκαν όγκοι υλικών, επικίνδυνοι για κατάρρευση. Κατά τη διάρκεια των εργασιών αποκαλύφθηκαν και οι υποδοχείς των δοκαριών που συγκρατούσαν το velum(τέντα) σκίασης για τους 5000 θεατές του.

Η β’ φάση του έργου ξεκίνησε το 2017 κι αποκαλύφθηκε πλήρως το εσωτερικό του, ενώ εντοπίστηκαν σε επιχωματωμένο σημείο, τρεις σειρές εδωλίων που γλίτωσαν από την υφαρπαγή των υλικών, όταν μέσα στο θέατρο λειτουργούσαν τρεις ασβεστοκάμινοι και τροφοδοτούσαν- επί οθωμανικής αυτοκρατορίας-  με υλικά το χτίσιμο των κάστρων της Πρέβεζας. Όλο το έργο αποκατάστασης – ανάδειξης, ενταγμένο στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ήπειρος 2014- 2020» είχε προϋπολογισμό 3,4 εκατ. ευρώ και κύριο στόχο πράξης την «αύξηση επίδρασης της φυσικής πολιτιστικής κληρονομιάς στην περιφερειακή οικονομία».

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
Φωτογραφία από Wikimedia Commons